Τζαμάλες ή Αλαούζια

Παρ' ότι γνωρίζω το έθιμο με τις αποκριάτικες φωτιές από πάντα, 

παρ' ότι ζω δυόμισι χρόνια στα Γιάννενα και αυτή η Αποκριά είναι η τρίτη μου εδώ,

παρ' ότι η Αποκριά γενικά δεν είναι και το φόρτε μου,

οφείλω να  ομολογήσω, ότι η φετινή Αποκριά, ήταν ιδιαίτερη
(ίσως γιατί ήταν κάτι καινούριο)!!!

Στο χωριό μου, πάντα το βράδυ της Κυριακής της Τυρινής,

άναβε μεγάλη φωτιά, τα λεγόμενα εκεί "Αλαούζια"(1).

Όλοι οι κάτοικοι και επισκέπτες, μαζεύονται στο "Μεσοχώρι"(2)

στήνεται τεράστια φωτιά, ακούγονται δημοτικά τραγούδια

σερβίρεται φαγητό και παίζονται τα παιχνίδια 

"χάψαρης"(3) και "Βαλιμάς"(4).

 

Οι μασκαράδες ετοιμάζονται σε ένα σπίτι

και τελευταίοι εμφανίζονται όλοι μαζί στο Μεσοχώρι, 

πειράζουν τους παρευρισκόμενους και ανεβάζουν το κέφι κατακόρυφα.

Στα Γιάννενα η διαφορά είναι ότι η φωτιά λέγεται "Τζαμάλα"(5)

στήνεται σε κάθε γειτονιά, διοργανώνεται από τους κατά τόπους συλλόγους,

σερβίρεται φασολάδα, δεν είδα να αναβιώνουν ξεχασμένα παιχνίδια

αλλά υπάρχει τόσος κόσμος έξω, μασκαρεμένος και μη,

που πηγαινοέρχεται από Τζαμάλα σε Τζαμάλα,

που το κέφι ανεβαίνει μόνο του!!!

Φέτος λοιπόν, πέρασα και στάθηκα:

στη Τζαμάλα του 9ου Δημοτικού Σχολείου του Κάστρου
(πίσω από το Σουφαρί Σεράι - λίγος κόσμος αλλά ζεστό κέφι και δωρεάν κρασί)

στη Τζαμάλα του Κάστρου (πολλή φασαρία από κακή επιλογή μουσικής,

πάρα πολύς κόσμος, αλλά μπορεί να ήταν και το πιο όμορφο σημείο
- για χθες λέμε πάντα - δεν ξέρω, αλλά,
αυτή η ενέργεια των κτιρίων της παλιάς πόλης και του Κάστρου,
δεν συγκρίνεται με καμία)

                                                                 φωτο: Μαρία Μπουκουβάλα

στη Τζαμάλα του Δημαρχείου (την οποία διοργάνωνε το Π.Α.ΜΕ. (!) - μουσικά ήταν η χειρότερη - έπαιξαν μέχρι και γκάγκναμ στάιλ -
μάλλον θέλουν να δώσουν την αίσθηση στη νεολαία
ότι είναι και πολύ προοδευτικά άτομα :Ρ)

στη Τζαμάλα στην περιοχή Λακώματα (εκεί που είδα και τον περισσότερο κόσμο)


                                                                        φωτο: Δημήτρης Βάσσος

στη Τζαμάλα της Λούτσας (φτάσαμε δυστυχώς αργά και ενώ νωρίτερα σέρβιραν δωρεάν μέχρι και πίτες, εμείς προλάβαμε ίσα ίσα ένα ποτήρι (!) γίγαντες πλακί και τους φάγαμε με πλαστικό μαχαίρι (!)

και τέλος στη Τζαμάλα στο Στέκι (Αυτοδιαχειριζόμενος Κοινωνικός Χώρος -
η καλύτερη από μουσικής άποψης και με την καλύτερη ενέργεια στον κόσμο,
αλλά με το περισσότερο κρύο, λόγω σημείου μάλλον).

Γενικά ξεποδαριάστηκα και ψόφησα από το κρύο,

(ευτυχώς δεν έβρεχε και ευτυχώς μου έκοψε κι είχα εφοδιαστεί με το δικό μου τσίπουρο
και με "κασάτα"(6) της Ζωίτσας, που μου ήρθε σαν δώρο)

αλλά σαν εμπειρία ήταν μοναδική, με όλον αυτό τον κόσμο να ανεβοκατεβαίνει,

με τους μασκαράδες να προχωρούν σε μπουλούκια και να κάνουν αστεία

και με τη διάθεση να χοροπηδάει από φωτιά σε φωτιά!!!

                                                                     φωτο: Δημήτρης Βάσσος

Αλλά όπως είπε κι ο φίλος μου ο Κωστάκης

"όταν πας από φωτιά σε φωτιά, σε τρώει το κρύο"!!! ;)

Όσο για τις μεταμφιέσεις, υπήρχαν αυτές του εμπορίου, που ήταν κι οι πιο πολλές
αλλά την καλύτερη εντύπωση μου έκαναν οι αυτοσχέδιες:
μια παρέα που είχε ντυθεί τραπέζια (!!!)
ένας τύπος που είχε ντυθεί "δώρο από το θεό για τις γυναίκες"
μια μικρή που  είχε ντυθεί ποπ-κόρν
και μια παρέα που είχε φτιάξει αυτοσχέδια (μάλλον) στολή χταποδιού
Αλλά, μ' αυτόν που γέλασα πιο πολύ (παρότι εμπορίου η στολή)
ήταν με τον έναν, και μοναδικό
Άγιο Βασίλη!!! 

Σημειώσεις:
1 - Αλαούζια - το έθιμο του ανάματος μεγάλης φωτιάς. Η ονομασία αυτή συναντάται στα χωριά των Ιωαννίνων. Στα λεξικά βρίσκουμε τη λέξη "αλεάζω" (είμαι ζεστός) και τη λέξη "αλέα" (θερμότητα)
2 - Μεσοχώρι - το κέντρο του κάθε χωριού στα Γιάννενα, όπου υπάρχει κλασσικά ο πλάτανος, το καφενείο, η εκκλησία κλπ.
3 - Χάψαρης - αποκριάτικο παιχνίδι, δίπλα στη φωτιά, όπου δένεται κλωστή σε βρασμένο αυγό, και με τη βοήθεια ενός ξύλου, ένας το κουνάει μπροστά σε πρόσωπα όσων θέλουν να παίξουν. Κερδίζει αυτός που θα καταφέρει να πιάσει το αυγό μόνο με το στόμα! Εννοείται ότι το έπαθλο είναι το αυγό!!!
4 - Βαλιμάς - αποκριάτικο παιχνίδι, γύρω από τη φωτιά, κατά το οποίο, άντρες σχηματίζουν σειρά, και προχωρούν ο ένας πίσω από τον άλλο γύρω από τη φωτιά, βαστούν γερά ο καθένας τη ζώνη του μπροστινού του και ενώ ο πρώτος κρατάει μαστίγιο ή ζώνη στα χέρια, ο τελευταίος τον βρίζει και ο διάλογος διαδραματίζεται ως εξής:
     Πρώτος: Βαλιμά, Βαλιμά
     Τελευταίος: Όρ'σε αφέντη, φάε σκατά
     Πρώτος: Πού'ν' τα γρίβα τ' άλογα?
     Τελευταίος: Κάτ' στο Ξερολίβαδο
     Πρώτος: Τί τρών'? Τί πίν'?
     Τελευταίος: Κατράν και πίν'ς- χέζ'ν και τρώς
Σ' αυτό το σημείο, ο πρώτος ξεκινάει να προσπαθεί να χτυπήσει τον τελευταίο, χωρίς όμως να αφήσουν οι άντρες τη ζώνη του μπροστινού τους. Πρόκειται για αρκετά βίαιο παιχνίδι, το οποίο, καθώς οι άντρες κινούνται γύρω από τη φωτιά, πολύ συχνά λόγω των απότομων και βίαιων κινήσεων της ουράς, κάποιοι καταλήγουν μέσα στη φωτιά, στιγμιαία φυσικά. Επίσης, ενώ στόχος του πρώτου είναι ο τελευταίος, συχνά δέχονται το "χάδι" του μαστιγίου και οι ενδιάμεσοι καθώς και οι θεατές.
Valima στα τούρκικα σημαίνει κυβερνήτης.
5 - Τζαμάλα για άλλους σημαίνει καμήλα, για άλλους δαμάλα (λεπτομέρειες στo giannena-e όπου βρήκα ένα αρκετά κατατοπιστικό άρθρο για την ετυμολογία της λέξης αλλά και για το έθιμο συνολικά)
6 - Κασάτα είναι βλάχικη τυρόπιτα (κάσου στα βλάχικα σημαίνει τυρί), που φτιάχνουν στο Μέτσοβο, με φύλλο, τυρί και βούτυρο και προφέρουν με τρία σίγμα. Σύντομα ελπίζω θα έχω τη συνταγή, φωτογραφικό υλικό και την ευτυχία να την γευτώ ξανά.